ترومسدورف، یوهان بارتولومئوس

[yohᾱn bᾱrtolomeus tromsdorf]
Johann Bartholomäus Trommsdorff
(ت.ارفورت، آلمان، 18 اردیبهشت 1149 / 8 مه‌ی 1770؛ و. ارفورت، 17 اسفند 1215/8 مارس 1837)، شیمی، داروسازی.
شیمی و داروسازی در محیط و زمان جوانی ترومسدورف بسیار بزرگ می نمود. پدرش، دکتر ویلهلم برنهارت ترومسدورف، نه تنها مغازه‌ی داروفروشی داشت بلکه معلم شیمی موفقی در دانشگاه ارفورت، و نماینده‌ی عمده‌ی محلی صنعت شیمی در فرهنگستان احیا شده‌ی علوم سودمند ارفورت بود. اما، ترومسدورف جوان، هیچ وقت از نعمت تعلیمات پدر برخوردار نشد، زیرا که دو روز پیش از آن که دوازده ساله شود پدرش درگذشت. دیری نکشید که گرفتاریهای مالی سربرآورد، و ترومسدورف را مجبور کرد که نقشه هائی را که برای تحصیلات عالی داشت کنار گذارد ووارد کار داروسازی شود. او به وایمار رفت، و در آنجا زیر نظر دوست قدیمی پدرش ویلهلم هاینریش بوخولتسِ شیمیدان و کارمندش یوهان فریدریش گوتلینگِ شیمیدان به شاگردی و کارآموزی پرداخت. به برکت تعلیم و تشویق آنها، او اولین یادداشتهای خود را در 1166 در Chemische Annalen («مجله‌ی شیمی»)، لورنتس فون کرِل بچاپ رسانید. در همان سال کارآموزی خود را هم تکمیل کرد. بعد از دو سال و نیم سیر و سفر در ارفورت، اشتتین، و اشتارگورت، مسئولیت مغازه‌ی داروفروشی خانوادگی در ارفورت را بر عهده گرفت.
ترومسدورف به انتشار مقالات و تکنگاشتهای کوتاه درباره‌ی موضوعهای مختلف شیمی و داروشناسی ادامه داد. اواخر 1171آن طور اعتماد به نفس پیدا کرد که قدم در بحثی درباره‌‌ی ترکیب اوکسید جیوه گذارد که آتش آن بین زیگیسمونت فریدریش هرمبشتتِ ضد آتشمایه گرا در برلین و فریدریش آلبرشت کارل گرن آتشمایه گرا در هاله بالا گرفته بود. ترومسدورف جانب دوست دوران کودکی خود، گرن، را گرفت، که معتقد بود آنچه در تکلیس جیوه باقی مانده اگر در حالی که کاملاً تازه است احیا شود هوای عاری از آتشمایه متصاعد نمی کند. اما چه قدر متأسف شد وقتی که در این اختلاف شدید انقلاب ضد آتشمایه گرایی آلمانی آبرو و اعتبار او و یارانش به وسیله‌ی یاران هر مبشتت بر خاک ریخته شد. اولین عکس العمل ترومسدورف این بود که از هرگونه نظریه پردازی منصرف شود. اما طولی نکشید که تحت تأثیر کارهای کانتا و گئورک کریستوف لیشتن برک خواستار وحدت فیزیک، شیمی، و علوم طبیعی شد. چند سال بعد، علاقه‌ی قابل ملاحظه‌ای برای دست یافتن به این هدف گریزپای معتقدان به حکمت طبیعی (Naturphilosophen) نشان داد. در دهه‌ی 1180 حس تجربه گرایی در او پیروز شد. از آن پس تحقیقاتش محدود شد به اجرای صدها پژوهش شیمیایی مفید، اما در اصل پیش پا افتاده.
اگر چه به کارهای ترومسدورف به عنوان شیمیدان آن قدر ارج نهاده شد که کرسی شیمی در دانشگاه ارفورت برای او محفوظ بماند و کرسیهای دیگری، از جمله کرسی مارتین هاینریش کلاپروت در برلین به او پیشنهاد شود، اما کارهای او به عنوان داروسازی دانشمند از اهمیت بیشتری برخوردار بود. مقالات متعدد او به گونه‌ای استثنایی مورد پسند عامه بود، و اکثر آنها در آلمان و خارج چندین بار بچاپ می رسید. Journal der Pharmacie («مجله‌ی داروسازی») او (1173-1213) برای داروسازی و شیمی دارویی مهمترین نشریه‌ی ادواری بود تا زمانی که یوستوس فون لیبیش در 1262 شروع به انتشار Annalen der Pharmacie (« مجله‌ی داروسازی») خود کرد. «مدرسه‌ی شبانه روزی شیمی- فیزیک- داروشناسی» او، که بین سالهای 1173 تا 1207 بیش از 300 دانشجو داشت، نقش مهمی در تربیت نسلی ایفا کرد که بنیادگذار صنعت دارویی آلمان شد.

کتابشناسی

برای دستیابی به کتابشناسی کاملی در مورد متجاوز از چهار صد اثر منتشر شده‌ی ترومسدورف، ــــ Dem Andenken des verdienten Chemiker Dr.Joh.Barthol.Trommsdorff، از آدولف پتر کالیسن (کوپنهاگن، چاپ دوم، 1837).
درباره‌ی زندگی و تأثیرش، ـــــ «Johann Bartholomä Trommsdorff und seine Zeitgenossen»، از هرمان ترومسدورف، در JAGWE، دوره‌ی جدید، 53 (1937)، 55-5؛ و 55 (1941)، 131-234.
دیگر بررسیها درباره‌ی ترومسدورف عبارتند از : «Johann Bathlomäus Trommsdorff (1770-1837): Ein Begründer der wissenschaftlichen deutschen Pharmazie»، از کریستا کاومیتس، که نسخه‌ای است خطی در بایگانیهای فرهنگستان علوم طبیعی آلمان، لئوپولدینا (هاله، آلمان)؛ Die ,Harzreisen des Johann Bartholomä Trommsdorff 1798 und 1805 ویراسته‌ی هرمان گیتنر (اوبرهاوزن، 1957)؛ و «Die Rheinreise des Johann Bonn anno 1835 Johann Bartholomäus Trommsdorff und die Begründung der modernen Pharmazie»، از هورست رودلف آبه و دیگران، در BGUE، 16 (1971-1972)؛ و Die Anfänge der chemische pharmzeutischen Industrie، از ویلهلم فرسهوفن، یکم (برلین- اشتوتگارت، 1949)، و دوم (آولندورف، 1952).
منبع مقاله :
گیلیپسی، چارلز کولستون؛ (1387)، زندگینامه علمی دانشوران، برگردان: احمد آرام، [و دیگران]، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول